Het aantal jonge schuldenaren neemt toe. Amersfoort probeert, net als een groeiend aantal gemeenten, ze te helpen door het aflossen van schulden te koppelen aan het behalen van levensdoelen. Is zo’n aparte aanpak voor jongeren nodig? ‘Zo’n beloningssysteem werkt wel voor mij.’
Zichtbaar trots zit Natasja (23) deze woensdagmiddag in het kantoor van Stadsring, de schuldhulporganisatie voor inwoners van Amersfoort en Leusden. Daar vertelt ze haar schuldhulpverlener Resa van den Bunt (30) dat ze haar eerste doel heeft behaald: het afbouwen van haar alcoholverslaving, onder begeleiding van Jellinek. ‘Laatst, toen ik het even moeilijk had, heb ik nog wel een keer een paar drankjes gedaan met mijn beste vriendin’, bekent ze. Maar, verzekert Natasja, dat is niets bij wat het was. ‘Ik was echt een feestbeest dat zo twee flessen wijn op een avond dronk.’
Dat ze nu een paar maanden vrijwel droogstaat, is belangrijk voor haar schuldhulptraject. Door te minderen met drinken heeft ze drie maanden verkorting van de afbetalingsperiode van haar schulden ‘verdiend’.
Natasja – die uit schaamte liever niet met haar echte naam in de krant staat – is een van de 120 Amersfoortse jongvolwassenen van 18 tot 27 jaar met problematische schulden die vallen onder de speciale jongerenaanpak die Stadsring sinds vorig jaar biedt. Net als bij een regulier saneringskrediet neemt de gemeente hierbij de overgebleven schuld over, nadat de openstaande schulden bij de schuldeisers zijn afgekocht.
De schuldenaar moet vervolgens naar draagkracht maandelijks een bedrag terugbetalen – de overgebleven schuld wordt kwijtgescholden. Bijzonder aan deze aanpak is dat jongvolwassenen sneller van hun schulden kunnen afkomen als zij zich houden aan bepaalde doelen die zij voor zichzelf stellen in een toekomstplan: bijvoorbeeld het afronden van een opleiding of het vinden of behouden van een baan.
Voor Natasja komt dat erop neer dat ze niet alleen haar alcoholconsumptie drastisch moet terugbrengen maar ook haar baan in een kledingwinkel moet zien te behouden en haar woonruimte op orde moet houden. Als haar dat lukt is ze niet, zoals bij een regulier saneringskrediet, na drie jaar afbetalen van haar schulden af, maar na twee jaar. En als ze nu was begonnen aan haar traject, zou ze nog sneller klaar zijn. (zie inzet).
Steeds meer gemeenten, inmiddels enkele tientallen, hanteren een soortgelijke aanpak voor jonge schuldenaren, waarbij het aflossen van schulden wordt gekoppeld aan het behalen van concrete levensdoelen.
De nood is dan ook groot. Het aantal Nederlanders met problematische schulden is de afgelopen twee jaar verder opgelopen, van ruim 600 duizend naar ruim 700 duizend. Dat juist meer jongvolwassenen geld tekort komen, blijkt uit de vorig jaar verschenen Schuldenmonitor van het Bureau Kredietregistratie (BKR). Liep in 2018 nog één op de twintig jongvolwassenen minimaal twee maanden achter met het aflossen van betaalverplichtingen, in 2022 was dat één op de tien. Ze komen in de knel door uiteenlopende oorzaken: van te grote creditcarduitgaven en gokproblemen tot aan wisselende inkomsten door flexibele contracten en de gestegen kosten voor woonruimte.
Slechts een klein deel van de personen met problematische schulden meldt zich bij zijn gemeente voor schuldhulpverlening en vervolgens vallen jongvolwassenen nog vaker uit dan ouderen. Dat moet beter, vindt demissionair minister Carola Schouten (Armoedebeleid). Zij draagt de gemeenten op hun schuldhulpverlening uit te breiden: nu zijn volgens haar de onderlinge verschillen te groot. Allemaal moeten ze bijvoorbeeld hulp gaan bieden die specifiek is toegespitst op de behoefte van jongvolwassenen, zo kondigde ze onlangs aan.
Het roept de vraag op waarom deze groep een andere behandeling zou moeten krijgen dan schuldenaren van vanaf 28 jaar oud. Werkt zo’n op de toekomst gerichte aanpak? En komen deze jongvolwassen hiermee niet al te makkelijk van hun schulden af?
Natasja heeft ‘een gat in haar hand’, zegt ze zelf. Voorheen kocht ze graag kleren met Klarna, een app die je de mogelijkheid biedt om later voor je aankopen te betalen. Vanaf haar zestiende gaf ze meer geld uit dan ze had, ook aan snacken, uitgaan en drank. ‘Alles wat je wilt, kun je vanuit huis bestellen, bij McDonald’s of AliExpress.’
Op haar achttiende had ze zo’n 2.000 euro schuld, later liep dat bedrag op tot tegen de 6.000 euro. Daarom meldde ze zich twee jaar geleden bij Stadsring. Met haar schuldhulpverlener Van den Bunt werkte ze een schoenendoos vol brieven van schuldeisers en rekeningen door.
Per maand betaalt Natasja 55 euro af. Via haar budgetbeheerder krijgt ze 85 euro per week, op maandag 45 euro en op donderdag 40 euro. Ze probeert te koken voor een paar dagen en ze gaat bijna niet meer uit.
Omdat Natasja het moeilijk vindt om zo krap te leven en zich aan alle voorwaarden te houden is ze blij dat Van den Bunt meekijkt, ze kan haar altijd appen. De gestelde doelen motiveren ook, zegt Natasja. ‘Ik weet niet of ik het zonder die extra aandacht zou volhouden.’ Nu al kijkt ze op tegen het moment dat de begeleiding van Stadsring stopt, vertelt ze. ‘Dat vind ik eng, dan moet ik het helemaal zelf gaan doen.’
‘We moesten wel een speciale aanpak bedenken voor jongeren met schulden, die meer aansluit op hun belevingswereld’, zegt directeur Dick van Maanen van Stadsring. Jongvolwassenen maken een steeds groter deel uit van het cliëntenbestand van de organisatie: vijf jaar geleden was 12 procent jonger dan 25 jaar, vorig jaar gold dat voor 17 procent. En meer nog dan de oudere schuldenaren hadden jongvolwassenen, voor de introductie van de nieuwe aanpak, moeite om hun schuldhulpverleningstraject vol te houden.
‘We hebben eerst met jongeren gepraat: wat moet er veranderen?’, zegt Resa van den Bunt, die ook projectleider is van de jongerenaanpak. ‘Je moet snel handelen als ze zich melden, bij de eerste afspraak moeten ze het idee krijgen: hier heb ik wat aan. Je moet hun vertrouwen winnen en perspectief bieden, zij kijken naar de korte termijn.’
Amersfoortse jongeren met een beginnende schuld tot 1.000 euro kunnen nu aanspraak maken op een zogenoemd ‘turbosaneringskrediet’: Hierbij koopt Stadsring de schuld af en scheldt een deel vrij, ook weer in ruil voor een tegenprestatie die hun toekomst ten bate komt, bijvoorbeeld het aanvaarden van psychische hulp. Maar jongeren met relatief kleine schulden blijken zich nauwelijks te melden.
Het idee voor de nieuwe benadering heeft Stadsring gedeeltelijk afgekeken van het Jongeren Perspectief Fonds. Die stichting ontwikkelde vijf jaar geleden een methode waarbij jongeren met schulden een saneringskrediet en twee jaar intensieve begeleiding krijgen. Wie niet in staat is om schulden af te lossen, bijvoorbeeld omdat hij of zij daarvoor een opleiding zou moeten stoppen om te gaan werken, mag als tegenprestatie ook een maatschappelijke tegenprestatie uitvoeren. En ook bij deze aanpak moeten jonge schuldenaren een plan opstellen met doelen voor de toekomst.
De methode van het Jongeren Perspectief Fonds (JPF) wordt inmiddels door twintig gemeenten toegepast. Alleen in Rotterdam zijn ze er deze herfst alweer van afgestapt, vanwege de extra kosten en de politieke weerstand vanaf de rechterflank. Een soepelere behandeling van jongeren met schulden zou volgens sommige fracties ‘hardwerkende Rotterdammers laten bloeden voor de iPhone-generatie’.
Erg jammer, vindt Marije van Kranenburg, directeur van het JPF: ‘De baten van schuldenvrije jongeren die mee kunnen doen in de maatschappij zijn veel groter dan de kosten van onze aanpak, laten onze onderzoeken zien. En wij zijn streng in de toelating. Heeft een jongere dit echt nodig? Is hij gemotiveerd om aan zijn toekomst te werken?’
Nadja Jungmann, schuldenlector aan de Hogeschool Utrecht, kent de rapporten die de goede resultaten van de JPF-methode laten zien, maar mist nog deugdelijk wetenschappelijk onderzoek. Toch is ze voorstander
van een speciale behandeling van jonge mensen met schulden. ‘De hersenen van jongeren ontwikkelen zich nog tot hun 25e, ze hebben minder oog voor de gevolgen van hun gedrag op de lange termijn. Ze zijn impulsiever. Ook zijn ze gemakkelijker beïnvloedbaar.’
Bovendien levert het de maatschappij veel op als jongeren uit de schulden kunnen komen, stelt Jungmann. ‘De stress door schulden heeft een negatieve invloed op hun leervermogen. Met het niet oplossen van schulden accepteer je dat jongeren een lagere schoolopleiding doen dan ze aankunnen, ook doen ze het op werkgebied dan slechter.’
De gemeente Amersfoort voert dit najaar een postercampagne om meer jongvolwassenen met schulden te bereiken. ‘Wij zien hier nog slechts het topje van de ijsberg’, zegt Van den Bunt van Stadsring.
Ze onderscheidt drie typen jonge schuldenaren. Het eerste type ‘geeft gewoonweg te veel geld uit – aan feestjes, aan gokken, aan wat ze zien op sociale media’. Andere jongvolwassenen zouden in de problemen komen omdat ze veel moeten bijdragen aan hun gezin dat in armoede leeft. ‘En ik zie jongeren die echt kwetsbaar zijn en geen hulp van hun ouders kunnen verwachten.’
Lesley (25) is zo’n kwetsbare jongere. Zijn alleenstaande moeder kon hem niet opvoeden, al jong moest hij zichzelf zien te redden. Anderhalf jaar woonde hij in zijn auto, totdat de politie die twee jaar geleden in beslag nam. Zijn parkeerboetes waren flink opgelopen. ‘De agenten zeiden toen: jij moet hulp zoeken.’
Zo kwam hij in contact met Stadsring. Zijn schuld bleek inmiddels 9.000 euro te bedragen. Hij vond onderdak en stelde met zijn schuldhulpverlener doelen op: dat hij zich zou laten behandelen voor PTSS en dat hij zijn appartement zou inrichten en schoonhouden. ‘Ik was er niet aan gewend om in een echt huis te wonen, ik vond een matras op de grond wel genoeg.’ Ook wil hij zijn grootrijbewijs halen. Vrachtwagenchauffeur worden, dat lijkt hem wel wat.
Het viel hem zwaar om de stap naar de schuldhulpverlening te zetten, erkent Lesley. ‘Ik vertoonde struisvogelgedrag, opende mijn post niet meer, schaamde me. Ik had vanuit thuis niet geleerd om een kasboekje bij te houden. Nu denk ik: zonder de hulp van Stadsring was ik echt door de bodem gezakt. Zij hebben mij rust gebracht. Ik zat helemaal in mijn hoofd met schulden en stress.’
‘De jongeren die wij zien, moeten soms van ver komen’, bevestigt Van den Bunt. Maar ze vindt niet dat het deze groep bij Stadsring te makkelijk wordt gemaakt. ‘Ze moeten flink aan de bak, wij zijn geen pinautomaat.’ Het belangrijkste, stelt Van den Bunt, is dat de nieuwe methode zijn vruchten afwerpt. ‘Meer jongeren met schulden melden zich nu bij ons, en het percentage uitvallers is gedaald, van bijna de helft tot minder dan een op de vijf.’
Ook Lesley zegt dat het stellen van doelen voor hem goed werkt. ‘Ik had ze al vaag in mijn hoofd zitten, maar zo’n beloningssysteem werkt wel voor mij. Nu zie ik weer toekomst, een positief vooruitzicht na de schuldsanering geeft me rust.’
******
KORTER TRAJECT
Gemeenten zijn sinds 2012 wettelijk verplicht hun inwoners met schulden te helpen. Maar nog geen 15 procent van de inmiddels zo’n 720 duizend huishoudens met problematische schulden meldt zich bij de schuldhulpverlening. Mede vanwege die beperkte toeloop is de termijn voor schuldsanering sinds 1 juli gehalveerd, tot anderhalf jaar.
Voor het Amersfoortse jongerenkrediet betekent dit dat jongvolwassenen die na juli met hun traject zijn begonnen op die anderhalf jaar nog een half jaar korting kunnen krijgen als ze hun doelen behalen. Ze kunnen dus na een jaar klaar zijn. Voor Natasja en Lesley geldt dit niet, zij zijn al eerder met hun traject begonnen.
Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant en is met toestemming overgenomen door Stadsring.
